Андрэй Палупанаў — заснавальнік і выкладчык папулярнай у Беларусі прыватнай кінашколы, сярод яе выпускнікоў — Улада Сянькова, Максім Швед і іншыя таленавітыя фільммэйкеры, якія сёння ўносяць свой уклад у развіццё беларускага кіно.

Зараз Андрэй пакінуў Беларусь і будуе новае жыццё за мяжой. Мы паразмаўлялі пра яго праекты ў кінаіндустрыі, інтэграцыю людзей з фізічнымі абмежаваннямі ў працу на здымачнай пляцоўцы, а таксама будучыню беларускага кіно.

— У 17 гадоў я рабіла выбар паміж кіно і, як казала мама, «звычайнай прафесіяй». У мяне не хапіла смеласці зрабіць гэты “скачок веры”, і пайшла працаваць у маркетынг. А вы, наколькі я разумею, сваім асноўным відам дзейнасці зрабілі кіно?

— У дзяцінстве я марыў стаць ваенным лётчыкам. Я нават сам да гэтага рыхтаваўся. Я знайшоў падручнік, які навучыў мяне кіраваць самалётам. Але дзесьці ў класе 9-10 я моцна расчараваўся ва ўсёй гэтай ваеннай дактрыне. І я адцягнуўся ад гэтай мары.

Але я заўсёды любіў кіно. Мы з бацькамі часта разам глядзелі фільмы па тэлевізары. Я памятаю свой стан падчас прагляду: настолькі паглыбіўся ў карціну, што ў мяне захапілася дыханне. І тады ў мяне ўзнікла думка, што я хачу нешта стварыць сам. Каб іншы хлопчык, а можа і не хлопчык, адчуваў менавіта тое, што адчуваю я. 

Помню, як пісаў фільмы жахаў, а камісія з Акадэміі мастацтваў іх не ацаніла. Мяне нават не дапусцілі да ўступных экзаменаў.

Але пашчасціла трапіць на эксперыментальны набор у Мінскі інстытут культуры, дзе я вучыўся на арганізатара тэатральнай дзейнасці і рэжысёра тэатра, а таксама здаваў экзамен на выкладчыка тэатральнай дзейнасці. Я быў вельмі задаволены сваёй вучобай там. Мы вывучалі псіхалогію, гісторыю мастацтва, гісторыю кіно, акцёрскае майстэрства, рэжысуру… І менавіта там я зразумеў, што хачу займацца кіно, а не тэатрам.

— А што паслужыла штуршком для выбару кіно?

— Стажыраваўся ў Віктара Шавялевіча. Гэта быў гістарычны тэлефільм, над якім я працаваў асістэнтам рэжысёра. Там я адчуў усю гэтую магію і выразна зразумеў «я хачу ў кіно».

А тэатр… Ну, у нас быў эксперыментальны курс. І за 5 гадоў вучобы мы ставілі ўрыўкі, замалёўкі, але ў выніку ніхто з нас не паставіў спектакль. Нам такой магчымасці не далі. А калі ты не паставіў спектакль, ты не можаш адчуць сябе рэжысёрам, і ніхто цябе ў тэатр не возьме за рэжысёра. Маглі прапанаваць працу акцёра, але я не хацеў. Адпрацаваў год акцёрам у ТЮГ і зразумеў, што мне гэта нецікава.

— Я разумею, што вы маеце на ўвазе. Я хадзіла у тэатральную студыю, і нас рыхтавалі да акцёрскага майстэрства. Але цяпер, у 30 гадоў, акцёрская праца здаецца… Не хачу крыўдзіць акцёраў, але ты вымушаны выконваць заданні рэжысёра, а не ствараць сябе.

— Так. Патрабуецца асаблівы менталітэт. Калі бярэшся за справу, ты ўжо шукаеш вобраз, паглыбляешся ў матывы свайго героя… Але хацелася нешта прыдумаць, упарадкаваць. Таму рэжысура была для мяне больш цікавай. Але потым я адкрыў для сябе іншую прафесію.

Пасля заканчэння Інстытута культуры я ажаніўся, і мне трэба было знайсці кампраміс паміж творчасцю і заробкамі, якія б забяспечвалі сям’ю. Быў 1998 год, Шавялевіч, у якога я праходзіў практыку падчас вучобы, працаваў дырэктарам Беларускага відэацэнтра. Гэта была невялікая арганізацыя, але яны здымалі шмат дакументальных фільмаў і іншых матэрыялаў для тэлебачання. Я трапіў туды і мяне ўзялі спачатку тэхнікам. Дагледзеў камеру, праверыў яе працу, зарадзіў акумулятары. А потым стаў памочнікам аператара, а пасля – аператарам. Там працавалі сапраўдныя прафесіяналы, таму гэта было лепш, чым паступаць у Акадэмію мастацтваў. Год я ездзіў па Беларусі з рознымі праектамі, а праз некаторы час пачаў здымаць самастойна.

Там таксама было найлепшае ў той час мантажнае абсталяванне ў краіне, да якога я меў доступ. Я пачаў мантаваць дакумэнтальныя фільмы, кліпы, а пасля нядрэнна развіў гэты навык.

— Калі ўзнікла ідэя заснаваць кінашколу?

— Мы ў 2009 годзе разам сябрамі вырашылі рабіць кінашколу, бо былі думкі стварыць студыю, але пачаць са школы было прасцей. На той момант я ўжо адчуваў сябе вельмі ўпэўнена ў сваёй прафесіі.

Пасля Беларускага відэацэнтра паспеў некаторы час папрацаваць на тэлебачанні, расчараваўся ў ім, стаў фрылансерам і набіраўся вопыту ў самых розных праектах. У Беларусі тады не было кінашколы, і я падумаў: «Чаму б і не?».

Я вярнуўся з праекта, дзе працаваў аператарам, і праз месяц мы запусцілі першыя курсы. Дом літаратара даў нам справядлівы кошт арэнды. Запрасіў настаўнікаў, таму што на той момант у мяне ўжо было шмат знаёмых у гэтай сферы. І мы пачалі працаваць.

— Раскажыце пра Майстэрню сацыяльнага кіно. Што гэта за праект?

— Яшчэ калі працаваў фрылансерам, я здымаў сацыяльныя ролікі. А ў 2012 годзе кінашкола перазагрузілася. Я перастаў працаваць з партнёрам, з якім пачынаў. Скончыў навучанне на трэнера нефармальнай адукацыі. І я зразумеў, што хачу пераменаў. Адна з ідэй, якая ў мяне тады ўзнікла, — стварэнне ўстановы, якая б працавала з сацыяльным кіно. Тады такога тэрміну не было. Насамрэч, цяпер яго нават не існуе. Але пад сацыяльным кіно я маю на ўвазе кіно, якое працуе з канкрэтнымі праблемамі. У якім гаворыцца пра правы чалавека, дыскрымінацыю, сацыяльныя меншасці, людзей з абмежаванымі магчымасцямі…

Я тады мала ведаў пра гэта, але ўжо наведваў семінары па гэтых тэмах. Потым я пазнаёміўся с добрымі хлопцамі і дзяўчатамі, разам з якімі мы стварылі Майстэрню сацыяльнага кіно і пачалі яе развіваць. Знайшлі спонсарскія грошы. Наогул спонсарскія грошы ў Беларусі знайсці даволі складана, але мы іх знайшлі і знялі першыя ролікі пра беларускую мову і экалогію. Так пачалася Майстэрня.

— Я знайшла на YouTube відэа, дзе вы распавядалі пра курс для дзяцей з абмежаванымі магчымасцямі. Як узнікла гэтая ідэя?

— Гэта быў толькі адзін з праектаў Майстэрні сацыяльнага кіно. Усё пачалося з таго, што да мяне звярнулася дзяўчына-інвалід пасля аварыі, якая хацела на курсы акцёрскага майстэрства. 

Насамрэч, у той момант я не ўяўляў, як чалавек з абмежаванымі фізічнымі магчымасцямі будзе наведваць курсы акцёрскага майстэрства. Але я не хацеў адмаўляцца ад рэалізацыі сваёй мары. Гэта было ў 2011 годзе, калі Майстэрні сацыяльнага кіно яшчэ не было. А школа — гэта камерцыйны праект, дабрачыннасць у якім я проста не мог сабе дазволіць, бо меў фінансавыя абавязацельствы перад супрацоўнікамі. Але я вельмі хацеў дапамагчы, таму зрабіў зніжку 50%. 

З гэтай дзяўчынай мы здымалі кароткаметражку па сцэнары Улады Сяньковай. Тады Улада якраз вучылася на сцэнарнаму. Фільм называўся «Жыццё ў клятчастай сумцы». Атрымаў Сярэбраную бульбу на фестывалі “Бульбамуві”. Дарэчы, гэты Бульба яшчэ дагэтуль стаіць у кінашколе. Гэта быў першы вопыт фільма, дзе ў галоўнай ролі здымалася дзяўчына з інваліднасцю. І гэты вопыт даў штуршок і да стварэння Майстэрні, і да агульнага разумення гэтага кірунку.

Пасля гэтага да нас прыехала яшчэ адна дзяўчына ў інвалідным вазку. А пазней пачалі прыходзіць людзі з абмежаванымі магчымасцямі. А потым у рамках Майстэрні сацыяльнага кіно мы стварылі праект «Новы погляд».

— А якая была мэта гэтага праекта?

— Людзі з абмежаванымі магчымасцямі выцясняюцца. У нашай краіне да такой творчасці дапускаюцца толькі здаровыя людзі. Чалавек у інвалідным вазку можа працаваць з мантажом, камп’ютарнай графікай, пісаць сцэнарыі. Але, як паказаў наш вопыт, яны могуць і дзейнічаць, і накіроўваць. А былі нават тыя, хто паспяхова справіўся з аператарскай работай. Праз год пасля «Новага погляду» мы запусцілі яшчэ адзін падобны праект. Ён называўся «АртІнклюзія». Я нават не ведаю, да якога праекта належыць гэта відэа, якое вы бачылі. Таму што мы шмат працавалі ў гэтым кірунку.

— Гэта сапраўды круты праект. Здаецца, грамадства прапагандуе, што калі чалавек мае фізічныя абмежаванні, ён павінен жыць непаўнавартасным жыццём. Цяпер іншая тэндэнцыя. Але мне ўсё роўна здаецца, што краіны постсавецкай прасторы значна адстаюць ад Еўропы, дзе чалавек з інваліднасцю можа падарожнічаць, пісаць кнігі і проста радавацца жыццю. Таму вельмі хацелася б, каб такіх інклюзіўных праектаў было больш.

— Так. Калі мы пачалі вывучаць гэтую тэму, мы сутыкнуліся з тым, што гэта наступствы ігнаравання існавання гэтых членаў грамадства ў Савецкім Саюзе. Пасля вайны такіх людзей была вялікая колькасць, але іх проста закопвалі. Бо «савецкі чалавек — здаровы чалавек». Чалавек, які не мае рук і ног, не можа існаваць.

І ў выніку ўсяго гэтага людзі саромеюцца сваёй інваліднасці, хаваюцца ад грамадства. Але грамадства павінна ўсведамляць, што ніхто ад гэтага не застрахаваны. І гэтыя людзі маюць такое ж права на грамадскае жыццё, як і ўсе астатнія. Людзей нельга выключаць з грамадства. Зусім нельга.

— Так, цалкам згодная. Я хачу перайсці да наступнай тэмы. Я чытала ў Тараса Тарналіцкага (рэд. Тарас Тарналіцкі — кінажурналіст. Заснавальнік і аўтар «Священный Белавуд»), што вы выйшлі з праекту кінашколы? 

— Кінашкола працягвае існаваць, але кіруе ёй мой партнёр. А я пераехаў з Беларусі, і цяпер хачу крыху шырэй развіваць беларускае незалежнае кіно. Вялікая праблема ў тым, што нават Беларусь многімі не ўспрымаецца як краіна. Што ўжо казаць пра беларускае кіно. 

«Беларускага кіно няма і не будзе» — гэта фраза з фільма «Акупацыя.Містэрыі» ужо стала культавым мемам. Але гэта мем, які заклікае нешта мяняць.

У мяне шмат ідэй, і я хачу знайсці магчымасці для іх рэалізацыі. А ў Беларусі ты ў рамках, і там цяпер вельмі цяжка працаваць.

— Глядзела «Акупацыю» і я разумею, чаму ён лічыцца адным з лепшых. Яшчэ некалькі дзён я хадзіла пад уражаннем. Мы, дарэчы, абмяркоўвалі гэтую фразу як мерч-ідэю. І я хачу вярнуцца да яе цяпер. Я разумею, чаго не хапае Беларусі, каб беларускае кіно развівалася. Але, на вашу думку, чаго не хапае беларускаму кіно ўжо за межамі краіны? Зняць і прапагандаваць яго не толькі для беларускага гледача, але і распаўсюджваць сярод украінцаў, палякаў, чэхаў, немцаў, французаў?

— У кожнай краіне ўжо ёсць свая развітая прамысловасць. У Польшчы гэта вельмі добра развіта, у Германіі. Ва Ўкраіне вельмі добрая індустрыя, там здымалася і здымаецца шмат фільмаў. Я ведаю шмат беларусаў, якія пераехалі ва Ўкраіну здымаць там фільмы. 

Такім чынам, першае, што трэба зрабіць, гэта ўсталяваць сувязь. Каб мясцовыя прадстаўнікі кінаіндустрыі разумелі, што супрацоўнічаць можна. Гэта, насамрэч, нялёгкая праца. І гэта ўжо робіцца. Работай у гэтым накірунку займаецца, напрыклад, Леанід Каліценя.

Па-другое, трэба яшчэ паказаць сябе. Нават калі грошай няма. На BarCamp прагучала такое меркаванне: «Грошай няма, але трэба ўсё роўна здымаць, хаця б на тэлефон». Я разумею, што да гэтага можна ставіцца несур’ёзна. Але я за тое, каб рабіць насуперак усяму. 

— Я згодна, каб нешта адбылося, трэба нешта рабіць. Але, разам з тым, мая асабістая пазіцыя ў тым, што гледачу трэба даваць выбар і даваць якасць. А з якімі выклікамі сутыкаліся асабіста вы?

— У нас у Беларусі не было падтрымкі. Мы самі шукалі магчымасці, стваралі каманду і проста рабілі, нягледзячы ні на што. І пры гэтым выходзілі як кароткаметражныя, так і поўнаметражныя фільмы.

Я не буду тут арыгінальны. Самая вялікая праблема – заўсёды знайсці грошы. Але нават пры невялікіх бюджэтах я знайду спосаб зняць так, каб глядач нават не заўважыў, што грошай не было. Я ўжо здымаў так, і я магу зрабіць гэта зноў.

— Калі я размаўляла з Ягорам Дуброўскім, ён сказаў фразу «Сіла беларусаў – у творчасці». Гаворка ішла пра тое, што абмежаваныя рэсурсы для беларусаў –  выклік, а не перашкода. А з-за недахопу бюджэтаў часта даводзіцца вынаходзіць нешта сваё.

— Так і ёсць.

— Як вы лічыце, увогуле, якія якасці трэба развіваць у сабе чалавеку, калі ён хоча развівацца ў кіно?

— Тут я больш магу думаць як рэжысёр. Па-першае, калі чалавек ідзе ў прафесію дзеля грошай, то гэта дрэнная матывацыя. Ён ці яна, хутчэй за ўсё, будуць расчараваныя. Вядома, ёсць рэжысёры, якія зарабляюць вялікія грошы. Але тых, хто іх не зарабляе, яшчэ больш. А яшчэ ёсць вялікая колькасць рэжысёраў, якія ўвогуле не знаходзяць грошай на кіно. Вельмі важна мець псіхічнае і фізічнае здароўе, бо часта даводзіцца сутыкацца з сапраўды цяжкімі ўмовамі працы. Пад фізічным здароўем я маю на ўвазе цягавітасць.

Вельмі важна ва ўсім разбірацца. У тым, як працуюць аператар, акцёры і іншыя члены здымачнай групы. Ці трэба ўмець здымаць і мантаваць? Мне здаецца, што гэта неабходна, бо я ўмею гэта рабіць. Але можа нехта і без гэтага абыдзецца.

Уменне наладжваць камунікацыю з кожным – гэта, напэўна, больш, прадзюсарскі скіл. Але для рэжысёра ён не будзе лішнім. І ўменне чуць чужое меркаванне, але пры гэтым выразна разумець свой кірунак і не адхіляцца ад яго.

Дзяніс Хопер тут яскравы прыклад. За фільм Easy Rider ён атрымаў прыз за лепшы дэбют Канскага кінафестывалю. Пры бюджэце ў 360 тысяч даляраў карціна сабрала больш за 40 мільёнаў і акупілася 111 разоў. А потым зняў ён жа Last Movie, дзе запрасіў усіх сяброў, каб спытаць іх меркаванне. Усё скончылася тым, што Хопер вырашыў адмяніць праект, таму што ён проста не ведаў, што з ім рабіць. Вельмі паказальны выпадак, які здараецца з чалавекам, які не мае свайго бачання. Вам трэба слухаць іншых? Вядома так. Але калі вы яшчэ на этапе планавання ведаеце, які вынік хочаце атрымаць, то збіць вас з гэтага шляху проста немагчыма.

Яна Барысава

Backstage.Belarus

Previous Story

Рэжысёр Аляксей Палуян: “Ёсць некаторыя людзі, якія будуюць ілюзіі. Яны зацыклены на тым, каб шукаць нейкую ідэальную канцэпцыю, замест таго, што трэба здымаць кіно”

Next Story

Мой першы кінафэст у Нью-Ёрку: як гэта было