Беларуская сетка фільмавытворцаў паказала на Еўрапейскім фільммаркеце ў межах Берлінскага міжнароднага кінафестывалю беларускія кароткаметражныя фільмы. Мы паразмаўлялі з прадзюсерам Леанідам Каліценям пра першы беларускі стэнд нацыянальнага кіно, тутэйшасць як перавагу і знаёмства індустрыі з гледачом.

– Леанід, пачнем з самой арганізацыі “Беларуская сетка фільмавытворцаў” (Belarusian Filmmakers’ Network). Што гэта за ініцыятыва?

BFN – гэта такая ініцыятыва, нарадзіўшаяся напрыканцы 2021 – пачатку 22  года. Яна з’явілась як вынік высілкаў актыўных праздюсараў, крытыкаў і рэжысэраў па утварэнні першага стэнду беларусскага кіно Берлінале, у лютым 2022 года. На жаль, у 2022 годзе за пару тыдняў да пачатку кінафестывалю дырэкцыя прыняла рашэнне, што кінарынак будзе толькі онлайн. Яшчэ панаваў кавід… Таму першы стэнд быў толькі віртуальны – анлайн. 

Дык вось калі ты рэгіструешся на кінарынак, патрэбна ўказваць кампанію. І мы вырашылі, што нам патрэбна нейкая агульная назва для ініцыятывы нацыянальнага масштабу – так з’явілася Беларуская сетка  фільмавытворцаў. Гэта такое шырокае рушанне, якое аб’ядноўвае ўсіх, хто мае дачыненне да крэатыўнай індустрыі пад назвай кінематограф – ад крытыкаў, сцэнарыстаў, рэжысёраў, аператараў, тэхнічных супрацоўнікаў і нават тых, хто прадае квіткі. Мы хацелі развіваць гарызантальную ініцыятыву без бюракратычных структур з максімальным ахопам і з выразнай рэпрэзентатыўнасцю. 

Стэнд у 2023 годзе ужо быў нашай другой спробай і рабіўся з беларускай кінаакадэміяй. На той момант мы ўже мелі дамоўленасць наконт стэнда на 2023 год, але калі даведаліся, што будзе і прэзентацыя кінаакадэміі, вырашылі, што стэнд трэба абавязкова рабіць сумесна. Салідарнасць для нас не пустое слова. І вось усё атрымалася як нельга лепей. Другі стэнд ужо быў як прыклад сумеснай працы. 

– У рамках Берлінскага кінафестывалю ўпершыню была прадстаўлена Беларуская незалежная кінаакадэмія. Як асабіста вы ацэньваеце гэтую падзею? 

– Гэта важны, патрэбны і вельмі добра арганізаваны крок па аб’яднанню беларускіх фільмэйкераў для развіцця нашага кіно. Гэта у нейкім сэнсе вынік шматгадовых намаганняў па стварэнню беларускіх незалежных аб’яднанняў прафессіяналаў кінасферы. Усе гэта пачыналася яшчэ да 2020 года, але ніколі не дарастала да нейкага вялікага ўзроўню – такога, як зараз было ў Берліне. Я вельмі рады, што гэта кінаакадэмія ёсць. І я спадзяюся, што яна яшчэ скажа сваё слова. Я сам буду прымаць у гэтым актыўны ўдзел, а не сядзець у крэсле і чакаць. 

– Некалькі словаў пра стэнд. У чым яго галоўная місія, якія самыя значныя задачы ён вырашае?

– Стэнд – гэта такая моцная інфармацыйная падтрымка перш за ўсё для ўсіх незалежных фільммейкерах, якія тут апынуліся. Гэта кропка адліку, праз якую ідзе камунікацыя з міравым кіно. Больш за 11 тысяч фільмэйкераў, прадзюсераў, крытыкаў, сцэнарыстаў прыязжаюць на кінарынак вырашаць свае пытанні. 

Адсутнасць стэнда азначала, што любы наш фільммейкер раней вымушан быў сланяцца ад стэнда к стэнду, намагаючыся вырашыць нейкія свае задачы. Зацікаўленасць з боку такога чалавека была, а вось з боку іншых – не заўсёды. А тым людзям, якім было цікавае наша кіно, проста не было куды прыходзіць. І вось у гэтым годзе атрымалася нарэшце зрабіць так, каб не толькі мы прыходзілі на стэнды іншых краін са сваімі прапановамі, але ж і тыя, каму цікавае беларускае кіно, мелі магчымасць прыйсці да нас – паразмаўляць, абмеркаваць планы. 

Калі быў мой час дзяжурыць на стэндзе, я нават не мог адыйсці паабедаць, бо кожныя 20 хвілін хтосьці прыходзіў. Гэта былі прадстаўнікі беларускай дыяспары, беларусы, якія працуюць у фільм-індустрыі Германіі, прыходзілі кампаніі са сваімі прапановамі і проста людзі, якія цікавяцца нашым кіно і хочуць ведаць пра яго больш. Прапаноўвалі падаваць фільмы на кінафестывалі… Я магу гэты спіс яшчэ паўгадзіны пералічваць!

У гэтым сэнсе стэнд на кінарынку выконваў і выконвае ролю месца для сустрэчы з тымі, каму важна/трэба тое, што мы робім. Стэнд сапраўды ў два-тры разы павялічвае эфектыўнасць працы прадзюсера ці фільммейкера, які прыехаў падзяліцца сваімі праектамі, завесці патрэбныя кантакты.

– А наколькі ўвогуле складана арганізаваць такое мерапрыемства?

– Існуе канкрэтны алгарытм, па якім ты дзейнічаеш. Існуе таксама пэўны бюджэт, набор функцыянальных людзей, якія мусяць быць у цябе ў камандзе. Гэта і дызайн, і IT-падтрымка, і піяр, і каардынатар. Карацей, гэта камандная праца месяца так на 3-4. Калі ты пачынаеш займацца гэтым з верасня, то гэта і не складана. Вам сапраўды патрэбен час, каманда і грошы – фінансы с 4 нулямі! 

– На кінамаркеце было прадстаўлена тры кароткаметражкі. Для нашых чытачоў пару словаў пра гэтыя фільмы?

– Сапраўды, акрамя сустрэч, у мяне была яшчэ адна важная задача: паказаць наша кіно тым, хто прысутнічаў на кінарынку, удзельнікам стэндаў іншых краін. Я намагаўся прэзентаваць свежыя фільмы невядомых для кінарынка аўтараў, якія нейкім чынам і паказваюць смак беларускага кіно, яго эстэтыку, канцэптуальнасць і што адрознівае яго ад іншага Усходня-Еурапейскага кіно – напрыклад, літоўскага, польскага, латышскага…

На кінарынку прагляд – гэта не тое ж самае, што на кінафестывалі. Поўны метр тут глядзець будуць толькі калі гэта сапраўды нейкае ўжо творчае дасягненне. Таму кароткі метр для азнакамлення – гэта як “пробнік” у краме. Нейкае маленькае нешта, каб пачаставаць.

“Што ў Васі ўнутры” – гэта фільм Віктара Красоўскага,  пераможцы Лістапада і некалькіх еўрапейскіх фестываляў. Гэта ўжо яго трэці кароткі метр. Фільм… пра тое, што думае беларус Вася. Парадаксальная стужка здымацца пачала ў Мінску непасрэдна перад рэвалюцыяй, скончаны фільм быў у часы, калі адбываўся пратэст, уладальнік лакацыі, дзе мы здымалі, зараз знаходзіцца ў турме. Для мяне паказ гэтага фільма – лагічнае сканчэнне працы, якая пачалася ажно ў 2020 годзе. Па-другое, я вельмі хацеў аддаць належнае тым людзям, якія прынялі ўдзел у гэтым праекце. 

Фільм складаны па фармаце – чымсьці нагадвае п’есу. Не для шырокага кола гледача – больш для прашаранай аудыторыі. Але ўсе праекты Віктара Красоўскага – яны такія.

Другі фільм “Котка” Наты Карнеевай. Ната – малады фільммейкер, яна дэбютавала з анімацыйным праектам “Шырэй Мара”.  Дэбютавала добра:  узяла прыз за лепшую анімацыю ў Ізраілі, стужка была паказана яшчэ на 6 фестывалях, нядаўна яе паказалі ў Нью-Ёркскім музеі. Для дэбюта – гэта вельмі добра. Ната Карнеева, яна ўвогуле, мне здаецца, надзея сучаснага беларускага кіно. Той праект, што мы прэзентавалі, “Котка” – такі эстэцкі, але з іншага боку,  крышку лягчэй для ўспрымання, чым у Красоўскага. Фільм пра дзяўчыну, развітанне, наркотыкі і кошку – вось так я бы апісаў змест. Праца вельмі кранальная і не зусмі тыпічная для беларускага кароткага метра з яго вострай актуальнасцю. 

Яшчэ быў кароткі метр “Зорка, якая ўпала на Раство” – ён здымаўся ў Мінску ў межах чэленджа фестываля “Кінакаляды”. Гэта дэбют аўтараў, якія застаюцца ананімнымі. На мой погляд, гэты фільм мае вельмі важны элемент: злепак Мінска сёння. Там вельмі добра перададзена атмасфера і настрой нашай сталіцы. 

Гэтыя стужкі даюць гледачам уяўленне пра тое, што такое беларускае кіно сёння. Менавіта ігравое кіно. 

– Дакументальнае ўсе ж такі існуе на крышку іншым узроўні?

– На мой погляд (і я тут не адзіны) – так! Наша дакументальнае кіно, яно існуе на дастаткова добрым узроўні, іншая рэч – што ў яго шмат інстытуцыянальных праблем. Але ж агулам гэта кіно мае стабільны заказ і падтрымку. А вось з ігравым у нас становішча складанае. Але ж толькі ігравое кіно і з’яўляецца апорай нацыянальнага. Няхай у нас зараз няма грошай, няхай з магчымасцямі не ўсё так проста, як хацелася б… Галоўнае – у нас ёсць таленавітыя аўтары і мы не павінны спыняць свае намаганні, каб развіваць гэты напрамак.

– Не магу не спытаць пра асаблівасці нашага ігравога кіно. Вы адзначылі, што важна было паказаць адметнасці. Якія яны для вас? Чым сапраўды адрозніваецца нашае кіно ад такога ж польскага?

– Беларускае кіно – гэта нейкая свая канцэптуальнасць. Я лічу так! 

І гэта добра бачна па першаму, на мой погляд, абсалютна беларускаму праекту  – фільму “Акупацыя. Містэрыі” Андрэя Кудзіненкі, дзе разглядалася гісторыя другой сусветнай вайны. Там была кропка гледжання менавіта беларуская, тутэйшая, наша, з асабістым разуменнем этыкі і эстэтыкі. 

Што такое свая… Калі браць постсавецкі наратыў, то гэта Валянцін Акудовіч “Код адсутнасці” і Ігар Бабкоў “Этыка памежжа”. Хто мы і дзе мы ёсць? Як гэта зразумець, калі ты знаходзішся паміж дзвюх вялікіх аб’ектаў і ў цябе досыць дзіўнае ўяуленне пра іх. Лёгка быць рускім – за табою стаіць уся імперская ідэалогія. Лёгка быць нейкім еўрааптымістам – ты ўжо 30 гадоў у Еўрасаюзе. А як быць паміж? Гэта свая гісторыя. І мне здаецца, што бяда беларускага ігравога кіно (гэта ж яго моц) – у тым, што яно яшчэ не раскрыла свайго наратыва па-за іншымі наратывамі. Тое, што даўно, напрыклад, пачалі літоўскія кінематаграфісты, мы яшчэ толькі пачынаем. Тое, што адкрылі ўкраінскія фільммейкеры, мы таксама яшчэ толькі адкрываем. 

Усё яшчэ пачынаем, усё яшчэ не адкрылі, не переаэснсавалі, не паказалі і не знялі. Але ўсё наперадзе!

– Як і гледачы, якія гэта кіно, нават тое, што было знята, амаль не бачылі… 

– Наша кіно сапраўды мала знаёма з гледачом. А гледачы з ім. Вельмі важна, каб быў яшчэ і дыялог з аудыторыяй. Глядач мала што ведае пра сваё беларускае кіно. Усё менавіта так, бо ў нас няма індустрыі кінаабароту. Умоўна: фільм выходзіць, яго глядзяць, абмяркоўваюць, спрачаюцца, потым выходзіць новы фільм. У нас не так. Няма рытму і абароту. Гэта рэальная праблема, праблема, з якой можна і трэба працаваць зараз. 

У спакойныя дарэвалюцыйныя часы ты намагаўся данесці фільм да гледача, а ён такі: ды ладна, што там беларусы могуць здымаць? А вось зараз запыт на беларускае ад беларусаў – вялізарны. Таму магчыма мы жывем у самы добры для кіно час, нягледзячы на цяжкасць становішча.

– Як вам здаецца, прабачце, калі я забягаю наперад, калі беларускі незалежны поўны метр можа з’явіцца ў паўнавартаснай фестывальнай праграме? А то і будзе змагацца за ўзнагароды? Ад якіх галоўных фактараў гэта залежыць, на ваш прадзюсарскі погляд?

– Цыкл кінавытворчасці – гэта ў сярэднім два гады. Ужо зараз трэба распрацоўваць задуму, ужо зараз павінны быць людзі, інфраструктуры, гатовыя да яго вытворчасці. Бліжэйшы праект, мне здаецца, гэта праект Дар’і Жук. Яна ў свой час прэзентавала “Крышталь”, які для беларускага рынку быў неверагодным па свайму маштабу. Нам зараз усім трэба арыентавацца на такую якасць фільмаў. Калі ўсё пойдзе добра, то думаю, ужо ў наступным годзе мы ўбачым яе новую стужку. Яшчэ ёсць некалькі праектаў у стадыі распрацоўкі. Але зноў жа складана сказаць, што калі пабачыць свет. 

Але мяне як прадзюсера хвалюе не адзін канкрэтны фільм (няхай і самы бліскучы, які падыме нашае кіно на новы ўзровень). Вось глядзіце: “Містэрыя” з’явілася ў 2003, пасля быў “Крышталь” – праз колькі год гэта адбылося? Таму што ў нас няма індустрыі. Заўсёды складана сказаць, калі з’явіцца новы аўтар са свежай ідэяй, сыдуцца зоркі, фінансы, магчымасці! А вось індустрыя – гэта тое, што можна планаваць! І тое, што трэба ствараць. 

У нас павінен быць незалежны фонд кіно, у нас павінна быць працуючая кінаакадэмія, дзе аўтары з вялікім вопытам і дасягненнямі атрымліваюць падтрымку, павінен быць інстытут кіно і кінакаміссія. І я нават думаю, што нам патрэбны не адзін фонд кіно. Таму што фонд дакументальнага  кіно і фонд ігравога, мастацкага будуць вырашаць розныя задачы. У нас наперадзе шмат працы па фарміраванню вось гэтай кінаіндустрыі. І я гэта зараз яшчэ не кажу пра дыстрыбуцыю. Вэб-кінатэатр “Водбліск” – гэта такая першая спроба. А колькі іх яшчэ павінна быць. У Польшчы іх, наколькі я памятаю, больш за 10. У Германіі – таксама. Спажыванне сучаснага кіно – гэта не столькі кінатэатры, колькі анлайн-пляцоўкі. 

Таму зараз я бы ставіў мэтай не пытанне, калі мы ўбачым беларускі фільм сярод пераможцаў на міжнародным фестывалі? Для таго, каб фільмы здымаліся пастаянна, каб новыя імёны прыходзілі і рабілі штосьці крутое, патрэбен набор інфраструктурных,  фінансавых, адміністрацыйных адзінак, ствараць якія нам зараз нішто і ніхто не замінае. Іронія сітуацыі ў тым, што калі мы знаходзіліся ў Беларусі, павінны гэта былі ствараць разам с мінкультам. Які заўсёды казаў: а навошта нам гэта? А зараз кінарынак нам і так усё дае. Таму што разумее, дзе знаходзіцца наша міністэрства культуры. Карацей, нам патрэбна не толькі заскочыць у гэты цягнік, трэба яшчэ рэльсы зрабіць і зразумець, куды мы едзем. 

– Якую ролю ў гэтым іграюць ЗМІ? Мы ствараем новае медыя для фільмэйкераў, для людзей, якія ў індустрыі… Чаго не хапае па стане на сёння? 

– Ведаеце, нам любое медыя добра, бо ў нас аніякага не было.

Вы ўявіце: чалавек не еў сем дзён і яго пытаюць: якую ежу ты хочаш? А ён такі: любую! Часопіс “На экранах” – ну вы разумееце… Гэта не пра тое. Набор тэлеграм-чатаў – гэта таксама не тое. Добра, што гэта ёсць. Але гэта перакус, гэта не тое, што патрэбна галоднаму чалавеку. 

Медыя – гэта ключавы ігрок кінаіндустрыі. Забярыце медыя – і кінаіндустрыі больш не будзе. Увесь працэс кінавытворчасці  існуе з дапамогай медыя. У год у Беларусі здымалася каля 80 фільмаў – тут ёсць пра што пагаварыць, ёсць што вывучаць і аналізаваць. Гэта я не кажу, колькі фестываляў, дзе ўдельнічалі беларусы, колькі беларускіх інфрастурктурных праектаў, якія звязаныя з кіно. Кантэнт-план можна на год наперад распісаць. Працы шмат і матэрыялаў шмат.  З іншага боку, глядач заўсёды хоча чагосьці простага і зразумелага, а вось гэта ўсё занадта складана. Дык гэта і ваша ў тым ліку задача – зрабіць гледача такім, каб ён разбіраўся ў складаных рэчах. Зрабіць з яго кінагурмана – таксама задача не на адзін год. 

Калі аналізаваць куды расці, вось у мяне ляжыць побач каталог венгерскага кіно. У Венгрыі насельніцтва прыкладна, як у Беларусі. І вось там выпускаюць каля 300 поўнаметражных мастацкіх стужак у год! Практычна кожны дзень выходзіць мастацкі поўны метр. А мы у лепшым выпадку 5-6 здымаем! Нам патрэбна вырасці амаль у 50 разоў. І вось тут без медыя вырасці мы не зможам. Нават калі зваляцца грошы з неба – нарасціць вытворчасць можам – але хто гэта кіно глядзець будзе? Бо дыстрыбуцыя не развітая. А без медыя якая дыстрыбуцыя? Таму пра кіно трэба пісаць, бо калі пра фільм нічога не напісалі – лічыце, што стужкі і не было.

– Не хочацца пытацца пра планы, таму перафармулюю пытанне. Пра што вы марыце? Якія амбіцыі маеце? 

– Хачу пашырыць супрацоўніцтва з кінаакадэміяй, знайсці магчымасці для каманднай гульні.  Каб наша кожнае наступнае мерапрыемства было не горш за першае. А галоўная мая мара – праца над інфраструктурай! На дадзены момант я разумею, што любы творчы праект у кіно без інфраструктурнай падтрымкі – немагчымы. У мяне шмат сцэнараў, якія цікавыя будуць не толькі беларусам – і пра мінулае, і пра сёння, і фантастыка на ўзроўні Нэтфлікс…

Але каб іх прасоўваць, патрэбна мець базіс, на аснове якога можна будзе вырабляць якасныя беларускія праекты дзесяткамі, праекты, якія будуць паспяховымі і як мінімум акупнымі. Я сапраўды хачу і мару, каб кіно здымалася рэгулярна і каб яго было шмат.

Алёна Сойка

Backstage.Belarus

Previous Story

"Маўка. Лясная песня": як самы дарагі ўкраінскі мультфільм стаў кросплатформенным брэндам

Next Story

Воля Чайкоўская: “Беларускае кіно – самабытнае, аўтэнтычнае, рызыкоўнае. Яшчэ – вельмі каштоўнае, таму што знаходзіцца на мяжы выжывання. Яго практычна як від можна заносіць у Чырвоную кнігу”